Καλαβρυτινό Ολοκαύτωμα
Αξιότιμες συμπατριώτισσες και συμπατριώτες,
Φίλες και φίλοι των Καλαβρύτων,
Βρισκόμαστε σήμερα εδώ για να τιμήσουμε την μνήμη πρωτίστως των εκτελεσθέντων Καλαβρυτινών ηρώων μας αλλά και όλων των θυμάτων του Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος 80 χρόνια μετά. Εμείς, οι απόγονοι αυτών των ηρώων που χάθηκαν την ημέρα εκείνη από τα ναζιστικά πυρά, αλλά και όλων όσων επέζησαν από την τραγωδία, είμαστε εδώ για να συντηρούμε αυτή τη μνήμη άσβεστη. Γιατί μόνο η ζωντανή μνήμη μπορεί να γεννήσει το νέο, γιατί μόνο ενθυμούμενοι τα δεινά μπορούμε να κατανοήσουμε το παρόν και να δημιουργήσουμε ένα καλύτερο αύριο. Η ζωντανή μνήμη δεν γνωρίζει γεωγραφικούς ή χρονικούς περιορισμούς. Είναι παγκόσμια και ως τέτοια παντοδύναμη!
Τα ιστορικά γεγονότα εκείνης της περιόδου έχουν καταγραφεί αναλυτικά και εν συντομία θα αναφέρω τα σημαντικότερα.
Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου η Ελλάδα καταλήφθηκε (Απρίλιος 1941 – Οκτώβριος 1944) από τις δυνάμεις του Άξονα. Για να φθείρουν την Αντίσταση που είχε αναπτυχθεί στα Καλάβρυτα και να σπάσουν το ηθικό των πολιτών, οι γερμανικές δυνάμεις Κατοχής οργάνωσαν και διεξήγαγαν πολεμικές επιχειρήσεις στην ορεινή περιοχή των Καλαβρύτων. Η μεγαλύτερη έλαβε χώρα τον Δεκέμβριο του 1943, όταν η 117η Μεραρχία του Γερμανικού Στρατού ξεκίνησε μια αποστολή γνωστή ως «Επιχείρηση Καλάβρυτα».
Μέρες πριν από την είσοδό τους στα Καλάβρυτα, οι Γερμανικές Δυνάμεις Κατοχής ξεκίνησαν μαζικές εκτελέσεις στα χωριά Κερπινή, Ρογοί, Ζαχλωρού, Σούβαρδο, Βραχνί και στη Μονή Μεγάλου Σπηλαίου.
13 Δεκεμβρίου 1943
Από το πρωί οι ναζιστές κατακτητές έχουν θέσει σε εφαρμογή το σχέδιό τους. Καλούν όλους τους κατοίκους των Καλαβρύτων να μαζευτούν στην πλατεία της πόλης άμεσα. Εκεί τους χωρίζουν σε δύο ομάδες. Τα γυναικόπαιδα στοιβάζονται βίαια στο δημοτικό σχολείο, ενώ ο ανδρικός πληθυσμός και τα αγόρια άνω των 13 ετών μεταφέρονται στον λόφο του ΚΑΠΗ. Κανείς δεν γνωρίζει τι πρόκειται να ακολουθήσει και η αγωνία τους σχίζει την ψυχή. Η φρικαλεότητα των κατακτητών ξεπερνά κάθε φαντασία. Δεν θέλουν να γλιτώσει κανείς. Βάζουν φωτιά στο δημοτικό σχολείο, όπου έχουν εγκλωβίσει τα γυναικόπαιδα και τους ηλικιωμένους, ενώ την ίδια ώρα στο λόφο του ΚΑΠΗ εκτυλίσσονται σκηνές από αρχαίο δράμα. Οι άνδρες στέκουν αποσβολωμένοι προσπαθώντας να καταλάβουν τι πρόκειται να συμβεί, όμως τα πολυβόλα και το τάγμα οπλισμένων Ναζί ολόγυρά τους δεν αφήνουν πολλά περιθώρια στη σκέψη.
Οι σκηνές που περιγράφουν οι επιζώντες δεν χωρούν σε λόγια.
Στο λόφο ΚΑΠΗ ο ανδρικός πληθυσμός στέκει πετρωμένος. Καταλαβαίνουν πια τι θα ακολουθήσει. Οι πατεράδες αγκαλιάζουν τα παιδία τους. Εκείνα αθώα κοιτούν με μάτια που δεν κατανοούν τι μπορεί να ακολουθήσει. Η παιδική ψυχή αδυνατεί να αναγνωρίσει την πιθανότητα μιας τέτοιας κτηνωδίας. Κάποιοι προσεύχονται κι ελπίζουν ως την τελευταία στιγμή. Κάποιοι εκλιπαρούν…
Τη σιωπή και την αγωνία σχίζουν ο ήχος των πολυβόλων και των όπλων. Μέσα σε μια στιγμή χάνονται τρεις γενιές Καλαβρυτινών! Όσοι επιζούν δέχονται την χαριστική βολή. Δεν πρέπει κανείς να μείνει ζωντανός. Οι επιζώντες περιγράφουν την απόκοσμη εικόνα «το αίμα έβαψε κόκκινο το χωράφι και αυλάκωσε το μονοπάτι ως το νεκροταφείο. Πέρασε ώρα. Τα κτήνη έφυγαν τραγουδώντας. Δεκατρία φαντάσματα σαλεύουν μες στο σωρό. Δεν ξέρουν αν ζουν κι αν πρέπει να ανασαίνουν». Αυτοί που επέζησαν κουβάλησαν σε όλη τους τη ζωή τη φρίκη της σφαγής, καθώς τα σημάδια από την ψυχή τους δεν έσβησαν ποτέ.
Παράλληλα στο Δημοτικό σχολείο το δράμα συνεχίζεται. Πανικόβλητα τα γυναικόπαιδα σπρώχνονται και ποδοπατιούνται. Μια γυναίκα χάνει τη ζωή της. Σπάζουν τις πόρτες και ξεχύνονται στην αυλή.
Το ένα σοκ διαδέχεται το άλλο. Πριν προλάβουν να πάρουν ανάσα καταλαβαίνουν ότι κάτι πολύ χειρότερο έχει συμβεί. Η πόλη καίγεται και οι άνδρες άφαντοι. Ώσπου ακούγεται ο πρώτος σπαραγμός. Το «μαντάτο» της εκτέλεσης αρχίζει να εξαπλώνεται παντού. Η επόμενη φάση της τραγωδίας βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη. Στιγμές παραφροσύνης! Δεν μπορούν να πιστέψουν, δεν μπορούν να αντέξουν! Αρχίζουν να τρέχουν προς το λόφο τρελαμένες!
Η εικόνα που θα αντικρύσουν τους παγώνει το αίμα. Εκείνη την ημέρα κι εκείνες πέθαναν, αλλά χρειάστηκε να ζήσουν για να φέρουν σε πέρας το μακάβριο ρόλο τους. Τραγική φιγούρα η Καλαβρυτινή μάνα δίχως επιλογή, έπρεπε να ζήσει μια ζωή που είχε πεθάνει στις 13 Δεκεμβρίου 1943!
Με όση δύναμη τους έχει απομείνει πρέπει να σκάψουν την παγωμένη γη κι εκεί να θάψουν τους αγαπημένους τους, πατεράδες, συζύγους, αδελφούς και γιούς. Κι όταν η νύχτα πέφτει δεν έχουν που να πάνε. Τα σπίτια έχουν καεί, πουθενά καταφύγιο. Κι οι αγαπημένοι τους κείτονται νεκροί. Περνούν τη νύχτα εκεί, μέσα στον θάνατο, να τους προστατέψουν όσο μπορούν, να είναι κοντά τους όσο μπορούν… Τα μικρά παιδιά τρομαγμένα κοντά στις μανάδες τους είναι ανήμπορα να καταλάβουν τι συμβαίνει. Τις επόμενες μέρες το νεκροταφείο θα είναι το σπίτι τους. Ώσπου να ταφεί κι ο τελευταίος νεκρός…
Το Καλαβρυτινό ολοκαύτωμα έχει καταγραφεί στην ιστορική μνήμη ως ημέρα τραγωδίας. Ο πόλεμος επέδειξε στην πατρογονική μας γη, το πιο επαίσχυντο και ανάλγητο πρόσωπό του. Ο πόνος που άφησε η μέρα εκείνη αδύνατο να ξεχαστεί 80 χρόνια μετά.
Στο ιστορικό Δημοτικό Σχολείο Καλαβρύτων που εμείς ως μαθητές φοιτήσαμε, πριν αυτό γίνει το Μουσείο του Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος , διδαχθήκαμε τη ζώσα ιστορία του τόπου μας συντηρήσαμε αυτή τη μνήμη και την ενισχύσαμε. Η επίσκεψη στον χώρο αυτό μεταφέρει αυτόματα τον επισκέπτη πίσω στο χρόνο και το μυαλό αρχίζει αμέσως να συνδέει αντικείμενα και εικόνες με τις στιγμές του απόλυτου τρόμου. Στο νου έρχεται συνέχεια η σκέψη «πως είναι δυνατόν» να συνέβη το αδιανόητο, «πως είναι δυνατόν» συνάνθρωποί μας να έζησαν αυτή τη φρίκη και πως «είναι δυνατόν» η ζωή να ξαναγεννήθηκε σε έναν τόπο που κάηκε και σχεδόν αφανίστηκε… Ο επισκέπτης φτάνει στη μεγάλη αίθουσα του Μουσείου, όπου στον τοίχο απλώνονται οι φωτογραφίες των ανθρώπων που εκτελέστηκαν την ημέρα εκείνη «Στο Πάνθεο των Ηρώων του Ολοκαυτώματος». Και ξαφνικά η τραγωδία αποκτά πρόσωπο, πίσω από τα μάτια που έχει παγώσει στον χρόνο ο φωτογραφικός φακός. Μάτια ανδρών, μάτια ηλικιωμένων, παιδικά μάτια… Ο επισκέπτης νιώθει έναν λυγμό να ανεβαίνει και να του πνίγει το λαιμό! Η ιστορική μνήμη έχει συναίσθημα και είναι δυνατό! Εκμηδενίζει την απόσταση ανάμεσα στο παρόν και στο παρελθόν και σε πηγαίνει πίσω στην ημέρα εκείνη.
Για την οικογένειά μου και εμένα προσωπικά, αλλά και τον τόπο μας, τα 80 χρόνια από το Καλαβρυτινό Ολοκαύτωμα συνοδεύονται από την απώλεια του αγαπημένου μας Δημητρίου Χαμακιώτη, ενός εκ των τελευταίων επιζώντων του Ολοκαυτώματος, που μαζί με τη μητέρα του Kωνσταντίνα και τον αδελφό του και πατέρα μου Στέφανο έζησαν τη φρίκη και επέζησαν στα ρημαγμένα Καλάβρυτα. Στις 13 Δεκεμβρίου του 1943 ο πατέρας τους Θεόδωρος Χαμακιώτης, μαζί με τα αδέλφια τους Πάνο και Γιάννη εκτελέστηκαν από τους Γερμανούς μαζί με τους συμπατριώτες τους. Η ζωή των οικογενειών μας καθορίστηκε από τα βιώματα που μας μετέφεραν οι άνθρωποί μας από την εποχή εκείνη, από τις ιστορίες και τις αφηγήσεις τους, που έχουν χαραχτεί ανεξίτηλα στις ψυχές μας. Ο πατέρας μου Στέφανος Χαμακιώτης μας περιέγραφε πάντα τον τρόπο που διέφυγαν από το φλεγόμενο Δημοτικό Σχολείο σπάζοντας τις πόρτες και τα παράθυρα.
Ο θείος μου Δημήτριος Χαμακιώτης μας περιέγραφε αυτό που βίωσαν στον τόπο της Εκτέλεσης στον τόπο του Μαρτυρίου:
«Φτάνοντας εκεί πάνω, τι να δούμε! Τα πτώματα ενάμιση μέτρο. Ψάχνουμε και βρίσκουμε τον αδερφό μου τον Γιάννη που ήταν μέσα στα πολλά πτώματα και τον είχε πάρει το πολυβόλο στην κοιλιά. Φαίνεται ότι δεν πέθανε αμέσως. Κάπου τον είχε πάρει μια σφαίρα… δεν ξέρω, πάντως άργησε να πεθάνει. Και όταν τον είδα νόμιζα ότι ήταν άρρωστος δέκα χρόνια. Είχε ξεματώσει, είχε ταλαιπωρηθεί πολύ. Τον αδερφό μου τον Πάνο τον βρήκα στην επάνω μεριά τελευταίο και τον είχε πάρει η σφαίρα στο μάτι ακριβώς, ήταν λες και σου μίλαγε. Ο πατέρας μου ήταν στο λαγκάδι γονατιστός. Τον είχαν σηκώσει και του είχαν δώσει χαριστική. Τους μαζέψαμε και τους αφήσαμε εκεί, γιατί νύχτωσε. Γυρίσαμε κάτω και πήγαμε σε μια χαμοκέλα της Γιώτας του Μπρε. Εκεί μαζευτήκανε δέκα πέντε γυναίκες και κάτι παιδάκια. Αλλά δεν είχαμε τίποτα. Ούτε ψωμί, ούτε κρασί, μόνο ακούγαμε τα σκυλιά και τα χαροπούλια. Τίποτα. Χάλαγε ο κόσμος. Μια μαυρίλα, ένα κακό. Δεν θα το ξεχάσω αυτό! Παναγία μου, αυτό δεν θα το ξεχάσω. Ξενυχτήσαμε εκεί. Πρωί-πρωί , αχάραγο , ξεκινήσαμε για την εκτέλεση. Βγάλαμε και πήραμε μαζί μας τη μία πόρτα του φουρναριού μας, για να μεταφέρουμε τους νεκρούς μας στο νεκροταφείο. Και αφού μεταφέραμε τους δικούς μας, μέχρι το βράδυ μεταφέραμε και όσους άλλους μπορούσαμε».
Η ημέρα εκείνη χαράχτηκε για πάντα στη μνήμη και την ψυχή του και διαμόρφωσε και την πορεία ζωής του, όπως και όλων των Καλαβρυτινών συμπολιτών μας. Μαζί με τον μοναδικό αδελφό του, που η ναζιστική κτηνωδία δεν του στέρησε, πορεύτηκαν στη ζωή, στήριξαν τη χήρα μάνα τους, που μέσα σε μια μέρα έχασε άνδρα και δυο παιδιά και κατάφεραν να δημιουργήσουν πάνω στα χαλάσματα και τον πόνο, τη ζωή τους. Πάντοτε ενωμένοι σαν μια γροθιά, καθώς ο πόνος και η απώλεια τόσο νωρίς στη ζωή τους, τους είχε διδάξει ανεξίτηλα την αξία του να έχουν ο ένας τον άλλον, αλλά και την αξία της ίδιας της ζωής. Ταυτόχρονα δημιούργησαν τις δικές τους οικογένειες και τις μεγάλωσαν μέσα από τις ιστορίες τους αλλά και το παράδειγμά τους με τα ιδανικά της αυτοθυσίας, της αλληλεγγύης, της προσφοράς, της ανιδιοτέλειας και της αγάπης.
Η σημερινή ημέρα μνήμης του Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος, του πιο σκληρού παραδείγματος ανθρώπινου μαρτυρίου, έχει διττό ρόλο. Από τη μια να μας θυμίζει ότι ο άνθρωπος μπορεί να επιβιώσει από κάθε δεινό και να μάχεται για το δίκαιο κόντρα στη βία και την αυθαιρεσία. Από την άλλη ότι πρέπει να υπάρξει δικαίωση και τιμωρία, ώστε ποτέ ξανά να μην επαναληφθεί η κτηνωδία.
Με όσα διαδραματίζονται στην Ουκρανία, αλλά και στο Ισραήλ και την Γάζα το μήνυμα του Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος καθίσταται πιο επίκαιρο από ποτέ. Τασσόμαστε στο πλευρό των ανθρώπων που ζουν σε εμπόλεμες ζώνες γιατί κάποιοι αποφάσισαν ότι οι ανθρώπινες ζωές δεν είναι τίποτα μπροστά στα σχέδιά τους. Γιατί κάποιοι αποφάσισαν ότι για άλλη μια φορά η πολιτική η εξουσία και οι σκοπιμότητες ιεραρχούνται πάνω από τον ΑΝΘΡΩΠΟ. Όχι στον πόλεμο, όχι στη βία, όχι στον θάνατο και την καταστροφή! Όχι στον παραλογισμό!
Αθάνατο το μήνυμα της 13ης Δεκεμβρίου του 1943! Αθάνατοι και οι ήρωες που αγωνίστηκαν και έδωσαν τη ζωή τους για να είμαστε εμείς εδώ σήμερα ελεύθεροι!
Κεντρικός ομιλητής ο κ. Θεόδωρος Χαμακιώτης, απόγονος θυμάτων της 13ης Δεκεμβρίου 1943
Δείτε το βίντεο:
