Την Κυριακή 25 Φεβρουαρίου 2024, ημέρα έναρξης της ψυχωφελίμου περιόδου του Τριωδίου, πραγματοποιήθηκε στο Κέντρο Νεότητας της Ιεράς Μητροπόλεώς μας η εσπερινή ομιλία της Οσιολογιωτάτης Καθηγουμένης της Ιεράς Μονής Αγίας Τριάδος Ακράτας Σωφρονίας Μοναχής, με θεματικό τίτλο «Υγιής αυτογνωσία: Ο Θεός ιλάσθητί μοι τω αμαρτωλώ. Η ταπείνωση του Τελώνη και το ψέμα του Φαρισαίου».
Η ομιλήτρια ανέπτυξε σημαντικές πτυχές της παραβολής του Τελώνου και του Φαρισαίου με βάση την ερμηνεία των Πατέρων της Εκκλησίας. Συγκεκριμένα ανέφερε ότι:
“Δύο χαρακτηριστικοί τύποι της εποχής εκείνης, ένας Φαρισαίος και ένας Τελώνης, προσεύχονται στον ναό. Ο Φαρισαίος, ξέροντας ότι τηρεί απόλυτα τον νόμο, προσεύχεται με τρόπο εγωιστικό, συγκρίνοντας τον εαυτό του με τους άλλους. Ευχαριστεί τον Θεό γιατί δεν είναι όπως οι άλλοι μοιχοί, άδικοι και όπως αυτός ο Τελώνης. Ευχαριστεί ναι μεν τον Θεό, αλλά ανθρωποκεντρικά και εγωιστικά. Η προσευχή του βγάζει μια παγερή αλαζονεία και το πρόσωπό του φανταζόμαστε θα ήταν γεμάτο με οίηση, όπως είναι το πρόσωπο κάθε ανθρώπου που νιώθει τον εαυτό του καλύτερο από τους άλλους. Φυσικά καταλαβαίνουμε ότι αυτό που κάνει ο Φαρισαίος δεν είναι προσευχή. Είναι ένας εσωτερικός μονόλογος, που μόνο σκοπό έχει την αυτοδικαίωση.
Ο Τελώνης αντίθετα δεν έχει να επιδείξει έργα αρετής για να ζητήσει δικαίωση από τον Θεό. Έχοντας συναίσθηση της αμαρτωλότητός του, στέκεται μακριά και δεν τολμά να σηκώσει τα μάτια του προς τον ουρανό, αλλά με συντριβή προσεύχεται με τη φράση: «Ο Θεός ιλάσθητί μοι τω αμαρτωλώ».
Στο τέλος της διήγησης αναφέρεται η δικαίωση του ταπεινού Τελώνη και όχι του υψηλόφρονα Φαρισαίου, έκβαση απρόσμενη, θα λέγαμε, γιατί οι Φαρισαίοι ήταν οι άψογοι τηρητές του θρησκευτικού νόμου και οι Τελώνες αμαρτωλοί.
Ο Φαρισαίος και ο Τελώνης αποτελούν κατά τη φραστική σημασιολογία δύο αντίθετους πόλους της κοινωνίας. Η παραβολή τελειώνει με τη φράση που απευθύνεται πλέον σε όλους μας: «Πας ο υψών εαυτόν ταπεινωθήσεται, ο δε ταπεινών εαυτόν υψωθήσεται»… Είναι μια παραβολή στα αλήθεια ριζοσπαστική, θα λέγαμε, γιατί ανατρέπει τις εξωτερικές εντυπώσεις, τα δικά μας κριτήρια, το φαίνεσθαι το ηθικό ή το πνευματικό μας και προχωράει στο βάθος των πραγμάτων, στο βάθος της καρδιάς μας. Το κριτήριο του Θεού δεν λειτουργεί με βάση τα ανθρώπινα κριτήρια και με βάση την ανθρώπινη θρησκευτική λογική: Έκανες αυτό, θα τιμωρηθείς, τηρείς τους εξωτερικούς τύπους, θα αγιάσεις.
Μεγάλος κίνδυνος υπάρχει για μας τους πιστούς που τηρούμε τους κανόνες της πνευματικής ζωής επί έτη, όπως ο Φαρισαίος, και νιώθουμε ότι κατακτήσαμε πλέον την αρετή. Υπάρχει κίνδυνος της πνευματικής αυτάρκειας, του παγώματος της ψυχής και της καλλιέργειας ενός σκληρού θρησκευτικού εγωκεντρισμού. Τότε σιγά σιγά σηκώνουμε το βλέμμα μας προς τον ουρανό όχι για να δοξάσουμε τον Θεό, αλλά για να αυτοδικαιωθούμε και να κατακρίνουμε τους γύρω μας. Σηκώνουμε το βλέμμα μας προς τον ουρανό γιατί δεν αντέχουμε να κοιτάμε τους άλλους, δεν καταδεχόμαστε να συναντηθούμε έστω και με το βλέμμα μας με αυτούς! Κι έτσι καταλήγουμε να μην μπορούμε να συν-χωρούμε τελικά. Να μην έχουμε χώρο για τους άλλους μέσα στην καρδιά μας. Φτιάχνουμε σενάρια μεστά φαντασιών και ακατάσχετων πολυλογιών, που δικαιώνουν το πληγωμένο αυτοείδωλό μας και μας δικαιώνουν, δήθεν, για τις επιλογές μας. Έτσι, όμως, γινόμαστε έκπτωτοι και της αγάπης του Θεού, αλλά και των ανθρώπων, γιατί ποτέ ο υπερήφανος δεν γίνεται αγαπητός από την κοινωνία, ακόμα και αν η κοινωνία αναγκάζεται να υποταχθεί σε αυτόν.
Η παραβολή αυτή του Τελώνου και του Φαρισαίου δεν βρίσκεται τυχαία στην αρχή του Τριωδίου. Είναι η προειδοποίηση για το ξεκίνημα της μεγάλης Τεσσαρακοστής και της Μεγάλης Εβδομάδος, που θα μας οδηγήσουν στην Ανάσταση του Κυρίου μας.
Η Εκκλησία μας μόνο να αληθεύει ξέρει και το ότι χωρίς αληθινή ταπείνωση και μετάνοια δεν θα ζήσουμε την Ανάσταση αποτελεί πράγματι μεγάλη αλήθεια. Ξεκίνα να νηστεύεις, να εκκλησιάζεσαι, να συμμετέχεις στα μυστήρια, αλλά τελωνικά και όχι φαρισαϊκά. Μην υψώνεις τείχη απροσπέλαστα ως ο τάχα ενάρετος, γιατί θα φύγει από μέσα σου η χάρη της μετανοίας και θα παραμείνεις μόνος με τις φαντασίες σου. Μόλις ξεφύγεις και πεις «εγώ ουκ ώσπερ οι λοιποί», αλλά σίγουρα είμαι καλύτερος, έχεις φύγει από την οδό σωτηρίας, έχασες τη Θεία Χάρη, έχασες τα πάντα και θα απογυμνωθεί η ψυχή σου. Θα γίνει ανίκανη να δεχθεί την έλευση του Θεού μέσα της, άρα και ανίκανη να χωρέσει τους άλλους ανθρώπους και να υπάρξει συγχώρεση και καρδιακή ησυχία. Το νόημα της παραβολής του Τελώνου και του Φαρισαίου είναι δομημένο πάνω στην οικονομία του Θεού για τον άνθρωπο.”
Μετά το πέρας της ομιλίας, ο Πανοσιολογιώτατος Αρχιμανδρίτης π. Ιωακείμ Βενιανάκης, Πρωτοσύγκελλος της Ιεράς Μητροπόλεως, μετέφερε στην ομιλήτρια τις πατρικές ευχές και ευχαριστίες του Σεπτού Ποιμενάρχου μας, Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Καλαβρύτων και Αιγιαλείας κ. Ιερωνύμου, για την ανταπόκρισή της στην πρόσκλησή του, αλλά και για την εμπεριστατωμένη πνευματική και εποικοδομητική ομιλία της.
ΕΚ ΤΗΣ ΙΕΡΑΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΣ
